Sprawiedliwi wśród Narodów Świata

Prezentacja wystawy „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. Pomoc Polaków
dla ludności żydowskiej w Małopolsce w latach 1939–1945”

 – Łódź, 16 marca – 18 kwietnia 2014 r.

Mimo panującego powszechnie terroru, licznych represji i wzajemnych antagonizmów dzielących ludność polską i żydowską, znaleźli się Polacy, którzy zdecydowali się pomóc Żydom w przetrwaniu okupacji niemieckiej. Pomagali Żydom z narażeniem życia swojego
i najbliższej rodziny.

***

24 marca 2014 r. przypada siedemdziesiąta rocznica zamordowania przez niemieckich żandarmów we wsi Markowa na Podkarpaciu Józefa Ulmy, jego będącej w ostatnim miesiącu ciąży żony Wiktorii oraz szóstki ich dzieci. Zamordowano także ośmioro ukrywanych przez nich Żydów.

W dniu 16 marca 2014 r. w Łódzkiej Bazylice Archikatedralnej otwarta została przypominająca m.in. o tym wydarzeniu wystawa „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata”. Wystawę przygotował rzeszowski oddział Instytutu Pamięci Narodowej. Do Łodzi została sprowadzona z inicjatywy Parafii Archikatedralnej i Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi. Otwarcie wystawy poprzedziła msza święta, której przewodniczył ks. abp Marek Jędraszewski, Metropolita Łódzki.

Ekspozycja poświęcona jest Polakom, którzy w latach 1939–1945, ryzykując własnym życiem, pomagali ludności żydowskiej uniknąć śmierci, na którą ci ostatni skazani byli przez Niemców. Na wystawie przedstawiono pomoc indywidualną i zorganizowaną osób świeckich oraz duchownych. Na planszach pokazano kilka kryjówek. Dodatkowo zamieszczono wykaz
i fotografie osób z terenu Rzeszowszczyzny, które Instytut Yad Vashem odznaczył medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Wystawa prezentowana będzie w łódzkiej Archikatedrze do świąt Wielkiej Nocy.

W dniu 24 marca – w okrągłą rocznicę zamordowania rodziny Ulmów – Instytut Pamięci Narodowej zaprasza do udziału w międzynarodowej konferencji naukowej „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. Zakres i formy pomocy udzielanej Żydom w Europie Środkowo-Wschodniej okupowanej przez III Rzeszę”, która odbędzie się w sali audytoryjnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie
(al. Łukasza Cieplińskiego 4).

***

Wystawa „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej w Małopolsce w latach 1939–1945”

Dzięki szeroko zakrojonym poszukiwaniom w archiwach i muzeach oraz w zbiorach osób prywatnych, na wystawie zgromadzone zostały unikalne zdjęcia, dokumenty i relacje. Wśród nich są np. odnalezione w archiwum rzeszowskiego Oddziału IPN oryginalne wyroki śmierci wydane przez Specjalny Sąd Niemiecki na Polaków za ukrywanie Żydów czy afisze informujące o wykonaniu kary śmierci na osobach udzielających ludności żydowskiej schronienia. Najczęściej jednak sprawcy takich „przestępstw” rozstrzeliwani byli na miejscu. Obowiązywała przy tym zasada odpowiedzialności zbiorowej, zdarzało się więc
– jak w przypadku rodziny Ulmów z Markowej, której poświęcona została osobna paleta
– że śmierć ponosiła cała rodzina, a nawet sąsiedzi.

Mimo to spora grupa Polaków z różnych względów, m.in. religijnych i humanitarnych,
z powodu współczucia oraz dzięki dużej odwadze cywilnej, brała udział w ratowaniu konkretnych osób narodowości żydowskiej. Najczęściej była to pomoc doraźna, jednorazowa, wynikająca z potrzeby chwili, jak np. wskazanie drogi ucieczki przed obławą
czy obdarowanie jedzeniem. Zaprezentowane zostały także formy pomocy stałej, która polegała na wyrabianiu dla Żydów tzw. aryjskich papierów, wyszukiwaniu im odpowiednich mieszkań, staraniach o pracę czy długotrwałym ukrywaniu w przemyślnie zbudowanych kryjówkach w domach, zabudowaniach gospodarczych czy w lasach.

Zdarzały się miejscowości – jak np. Głuchów koło Łańcuta – gdzie w ukrywanie Żydów zaangażowana była nawet cała społeczność. Autorzy wystawy opracowali mapę miejscowości Rzeszowszczyzny, w których ukrywano ludność żydowską, z założeniem, że w przyszłości będzie ona uzupełniana o nowe miejsca.

Przynajmniej pewna część osób ukrywających Żydów powiązana była w różny sposób
z polskimi organizacjami podziemnymi, głównie AK i BCh. W niektórych wsiach, jak
np. Gać, Kolbuszowa Górna i Dolna, Przewrotne czy Poręby Dymarskie, Żydzi znajdowali się pod opieką polskiego podziemia. Tam dodatkowo ostrzegano Polaków ukrywających ludność żydowską przed łapankami czy rewizjami policji niemieckiej i granatowej.

Ukazany został także udział duchowieństwa świeckiego i zakonnego w akcji ratowana Żydów. Przodowały w tym siostry zakonne, które ukrywały w prowadzonych przez siebie ochronkach, szkołach i szpitalach żydowskie dzieci. Męskie i żeńskie klasztory stały się miejscem schronienia wielu Żydów. Na ekspozycji przedstawiono przypadki pomocy świadczonej przez zgromadzenia zakonne pracujące na Rzeszowszczyźnie.

Również księża świeccy piętnowali niechrześcijańskie zachowania niektórych parafian
w stosunku do ludności żydowskiej, wydawali Żydom metryki chrztu, ukrywali ich
w budynkach parafialnych, dożywiali, dostarczali im tzw. aryjskie dokumenty, a nieraz nawet pomagali w ucieczkach z gett. Przypomniano postacie duchownych, którzy zapłacili za tę pomoc pobytem w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych.

Polaków narażających własne życie w celu ratowania od śmierci ludności żydowskiej wielokrotnie uhonorowano odznaczeniem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, przyznawanym przez Muzeum Bohaterów i Męczenników Holocaustu Yad Vashem
w Jerozolimie.

Kontakt dla mediów

Marzena Kumosińska, asystent prasowy, (42) 616-27-47, +48 662 125 951, media.lodz@ipn.gov.pl

Informacje na temat działalności Instytutu Pamięci Narodowej wraz z zapowiedziami kolejnych imprez można znaleźć na stronach internetowych Instytutu: www.ipn.gov.pl